Bản Di chúc của Chủ tịch Hồ Chí Minh - bảo vật Quốc gia cuối cùng mà Người để lại cho toàn Đảng, toàn dân, toàn quân trước lúc đi xa là sự kết tinh tư tưởng, trí tuệ sâu sắc, đạo đức cao cả cùng với tầm nhìn vượt thời đại của Hồ Chí Minh. Một trong những tư tưởng sâu sắc và quý báu của bản Di chúc của Người là lời căn dặn về việc thực hành tiết kiệm. Đây không chỉ phản ánh lối sống giản dị, không màng vật chất, không xa hoa trong suốt cuộc đời cách mạng của Người. Trong Di chúc của mình, Người nhấn mạnh rằng, tiết kiệm không chỉ là vấn đề đạo đức, mà còn là trách nhiệm, góp phần vào công cuộc xây dựng đất nước.

1. Tư tưởng và tấm gương thực hành tiết kiệm của Hồ Chí Minh trong Di chúc

Theo Người, mọi việc đều do dân chúng làm ra, cơm chúng ta ăn, áo chúng ta mặc đều của dân, vì vậy phải thực hành tiết kiệm, chống lãng phí. Hồ Chí Minh cho rằng, tiết kiệm là không xa xỉ, không hoang phí, không bừa bãi, phải biết quý từng đồng tiền, hạt gạo của dân. Cái gì không có lợi cho dân, cho cách mạng thì một xu cũng không tiêu, cái gì lợi cho nước cho dân thì dù tốn bao nhiêu cũng phải tiêu. Theo Hồ Chí Minh, để phục vụ kháng chiến, xây dựng đất nước nên tất cả mọi người dân Việt Nam yêu nước đều phải tiết kiệm. Cán bộ công chức các cơ quan, các đoàn thể càng phải nêu cao ý thức tiết kiệm. Bởi vì đây là nơi có cơ hội lãng phí, dễ sinh ra lãng phí và hay lãng phí. Cơ quan, bộ đội, xí nghiệp mà lãng phí thì gây thiệt hại lớn cho cách mạng, làm mất niềm tin của Nhân dân đối với Đảng và Nhà nước.

Quan điểm thực hành tiết kiệm được thể hiện rất rõ trong Di chúc của Người, từ việc tiết kiệm thời gian, tiết kiệm sức lao động tức là viết một cách có kế hoạch, tiết kiệm giấy trong bốn năm viết. Chi tiết hết sức cảm động sau đây do đồng chí Vũ Kỳ thư ký riêng của Bác kể lại trong cuốn sách "Bác Hồ viết Di chúc". Năm 1969, từ 9 giờ 30 đến 10 giờ 30, "Bác viết lại toàn bộ đoạn mở đầu vào mặt sau tờ tin tham khảo đặc biệt ra ngày 3 tháng 5 năm 1969". Nhiều thế hệ người Việt Nam đã biết tới câu chuyện Bác Hồ viết giấy một mặt, dùng chiếc phong bì hai, ba lần. Câu chuyện đó một lần nữa lại được mọi người nhắc tới trong một bối cảnh lịch sử đặc biệt, làm mọi người đều cảm thấy hết sức xúc động.

Tâm nguyện suốt đời và cũng là ham muốn duy nhất, ham muốn tột bậc của Bác là phục vụ Tổ quốc, phục vụ cách mạng, phục vụ Nhân dân. Trước khi qua đời Bác chỉ có một điều tiếc là không được phục vụ lâu hơn nữa, nhiều hơn nữa. Từ biệt thế giới, không được phục vụ Nhân dân nữa thì Bác mong rằng Đảng và Nhà nước sẽ phải tiếp tục phục vụ Nhân dân, trước hết là không làm điều gì lãng phí thì giờ và tiền bạc của Nhân dân. Tinh thần này đã được viết từ năm 1965: "Sau khi tôi qua đời, chớ nên tổ chức đám đình, lãng phí ngày giờ và tiền bạc của Nhân dân". Ba năm sau, Bác viết lại điều đó với ý nghĩa không chỉ là lời dặn dò, khuyên nhủ mà là trách nhiệm của hệ thống chính trị, của Đảng và Nhà nước cần phải tiết kiệm, tránh lãng phí thì giờ và tiền bạc của Nhân dân.

Cũng về việc riêng, ở khía cạnh xử lý thi hài, Di chúc cho ta một cái nhìn rất mới mẻ về nhiều mặt. Cùng với vấn đề môi trường, văn hóa tâm linh, rừng, phong cảnh và nông nghiệp… quan điểm về thực hành tiết kiệm của Hồ Chí Minh rất đậm nét. Người yêu cầu "thi hài được đốt đi", tro thì cho vào ba cái hộp sành chôn trên ba quả đồi ở ba miền Bắc, Trung, Nam. Cách làm đó theo Bác là "không tốn đất ruộng". Bác dặn lại rất cẩn thận chỉ trong trường hợp "khi ta có nhiều điện" thì điện táng càng tốt hơn. Hai từ "đốt đi" trong văn bản năm 1965 in nghiêng, chứng tỏ Bác nhấn mạnh và quan tâm tới cách làm này. Trong suốt cuộc đời phục vụ Tổ quốc, phục vụ cách mạng, phục vụ Nhân dân, nhưng Người không đòi hỏi gì, không màng danh vọng, không bia đá, tượng đồng. Người dặn lại "nên xây một ngôi nhà giản đơn, rộng rãi, chắc chắn, mát mẻ, để những người đến thăm viếng có chỗ nghỉ ngơi". Khi còn sống, Bác chỉ ở một ngôi nhà sàn đơn sơ, khi qua đời Người chỉ đề nghị xây một cái nhà giản đơn. Văn phòng Trung ương đã từng đến báo cáo, xin phép Người thông qua kế hoach xây dựng trụ sở, nhà khách, nhà để Người sinh sống và tiếp khách cho đàng hoàng nhưng Người không đồng ý vì: “Cách mạng lấy sức mạnh trong lòng dân, chứ không phải ở ngôi nhà to hay nhỏ. Bác ở như thế này là đầy đủ lắm rồi”.

2. Tầm vóc và giá trị của tư tưởng

Di chúc thể hiện tầm vóc của một trí tuệ siêu việt, một trái tim nhân văn lớn, cô đúc tư tưởng Hồ Chí Minh. Di chúc bàn tới một kế hoạch sẵn sàng, rõ ràng, chu đáo để nước ta đẹp đẽ, đàng hoàng hơn trước chiến tranh. Trong những việc cần làm ngay, làm thường xuyên và phải đạt hiệu xây dựng lại đất nước ta đẹp đẽ, đàng hoàng hơn trước chiến tranh. Trong những việc cần làm ngay, làm thường xuyên và phải đạt hiệu quả trong từng công việc là thực hành tiết kiệm, chống lãng phí.

Qua 56 năm thực hiện Di chúc của Bác, hiện nay toàn Đảng đang phấn đấu, quyết tâm sớm đưa nước ta ra khỏi tình trạng kém phát triển. Các chuyên đề "Học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh" được Đảng ta hết sức coi trọng, nhất là trong lĩnh vực văn hóa, đạo đức, góp phần làm chuyển biến xã hội, đưa đất nước phát triển cùng thời đại.

Với tinh thần nhìn thẳng vào sự thật, nói rõ sự thật, đánh giá đúng sự thật, chúng ta thành thật thừa nhận rằng đang có quá nhiều lãng phí: lãng phí thời gian, sức lao động, nguồn lực vật chất; sử dụng vốn và tài sản nhà nước tại các doanh nghiệp Nhà nước chưa hiệu quả; lãng phí trong quản lý tài sản công; sử dụng tài nguyên khoáng sản; quy hoạch bố trí dự án dàn trải, kém hiệu quả; chậm tiến độ xây dựng các công trình, dự án sử dụng ngân sách Nhà nước... Một loại lãng phí ít người quan tâm là lãng phí chất xám, tức là bố trí nhân sự không đúng chỗ, chưa thật sự quan tâm sử dụng người tài. Trước đây cũng như hiện nay, chúng ta phải nhận thức đúng đắn rằng lãng phí là kẻ thù của Nhân dân. Kẻ thù này nguy hiểm vì không mang gươm mang súng mà nằm trong cán bộ công chức, công sở, trong tư duy của cán bộ lãnh đạo, trong tổ chức của ta, phá hoại từ trong phá ra. Nó làm hại đến sự nghiệp xây dựng nước nhà; hại đến công việc cải thiện đời sống Nhân dân, hại đến đạo đức cách mạng của cán bộ, đảng viên.

3. Một số giải pháp thực hành tiết kiệm theo tấm gương Hồ Chí Minh

Để xây dựng một đất nước giàu mạnh, văn minh, vì mục tiêu nâng cao đời sống Nhân dân, mỗi người cần chung tay xây dựng một xã hội tiết kiệm. Vì vậy, học tập và làm theo tư tưởng, tấm gương Hồ Chí Minh về thực hành tiết kiệm, chống lãng phí trong bối cảnh mới cần có tư duy đổi mới, mang tính đột phá với ý nghĩa cách mạng và khoa học sâu sắc:

Thứ nhất, cuộc vận động thực hành tiết kiệm, chống lãng phí và hành động của chúng ta phải xác định rõ mục đích vì cách mạng, vì đất nước, vì hạnh phúc của Nhân dân. Thực hành tiết kiệm, chống lãng phí quan trọng nhất là bằng hành vi cụ thể, nói đi đôi với làm, nói ít làm nhiều, bằng việc làm hằng ngày theo tinh thần của Bác: một tấm gương sống có giá trị hơn một trăm bài diễn văn tuyên truyền. Cán bộ, đảng viên đi trước, Nhân dân theo sau.

Thứ hai, lực lượng cần phải thực hành tiết kiệm trước hết, hằng ngày, thường xuyên, bền bỉ là cán bộ, công chức, viên chức. "Địa chỉ" cần phải tập trung chống lãng phí trước hết cũng ở đây.

Thứ ba, thực hành tiết kiệm, chống lãng phí là văn hóa. Văn hóa tiêu dùng, văn hóa trong công tác hằng ngày phải thấm sâu vào từng hành vi của mỗi người, từng gia đình, cộng đồng, thành nền nếp thì mới mang lại hiệu quả bền vững.

Thứ tư, không nên chỉ dừng lại ở nhận thức, mà phải đẩy mạnh thực hành tiết kiệm, chống lãng phí; bởi nếu không tiến hành việc này triệt để, có hiệu quả thì sự tồn vong của Đảng, chế độ sẽ bị ảnh hưởng.

Thứ năm, phải có một hệ giải pháp thực hành tiết kiệm, chống lãng phí. Kêu gọi đạo đức, văn hóa, giáo dục tư tưởng, chính trị là cần nhưng chưa đủ. Phải có cơ chế quản lý xã hội, trong đó chú trọng cơ chế về giám sát và chế độ trách nhiệm. Đây là trách nhiệm với nước, với dân, với xã hội và với chính mình.

Thứ sáu, phải làm cho toàn Đảng, toàn dân, toàn quân nhận thức chống lãng phí là một cuộc cách mạng, là dân chủ, là giữ gìn và nâng cao uy tín của Đảng, của cán bộ đảng viên, làm cho dân tin, dân phục, dân yêu; giữ được hình ảnh đẹp của Việt Nam trong mắt bè bạn quốc tế. Muốn làm tốt thực hành tiết kiệm, chống lãng phí như là một cuộc chiến đấu lâu dài "cần phải động viên toàn dân, tổ chức và giáo dục toàn dân, dựa vào lực lượng vĩ đại của toàn dân".

Thứ bảy, cần nhận thức đúng, khoa học về vấn đề tiết kiệm theo tinh thần Chủ tịch Hồ Chí Minh: “Tiết kiệm không phải là bủn xỉn”. Trong xã hội mở hiện nay, có nhiều “cung bậc” tiết kiệm, chi phí ít nhất là tiết kiệm, giảm chi tiêu là tiết kiệm... Những cách làm đó cần thiết nhưng chưa thấy quốc gia nào phồn thịnh chỉ bằng tiết kiệm. Quan trọng là đầu tư, chi phí có hiệu quả; đầu tư, chi phí ít nhất nhưng đạt hiệu quả tốt nhất, nhanh nhất; đặc biệt, chú ý đừng để lãng phí chất xám, người tài..

Thứ tám, thực hành tiết kiệm, chống lãng phí phải có đánh giá, sơ kết, tổng kết, khen, chê đúng mức. Khen thưởng và xử phạt phải có tác dụng giáo dục và thúc đẩy công tác.

Như vậy, có thể thấy, quan điểm của Chủ tịch Hồ Chí Minh về thực hành tiết kiệm qua bản Di chúc hết sức ngắn gọn, súc tích, nhưng tinh thần và tấm gương thực hành tiết kiệm của Người là vĩnh hằng, tỏa sáng mãi về sau, đang và sẽ là động lực to lớn cho toàn Đảng, toàn dân ta trong công cuộc đổi mới đất nước, góp phần to lớn đưa nước ta ngày càng phát triển phồn vinh, thịnh vượng.

Ths. Nguyễn Thị Trang Nhung

                                                               Khoa Lý luận cơ sở